De Amerikaanse filosoof Daniel Dennett (1942 – 2024) sterft en het is mijn oudste doodgraver Sholem Stein die mij up to date brengt.

Sholem vertelt over die keer dat hij gered werd door Dennetts weerlegging van de naturalistische dwaling; over hoe de meeste filosofen wel zeggen dat de dame niet echt doormidden gezaagd wordt, maar niemand zegt wat er dan wel aan de hand is; over het grote belang van dé waarheid en over vurig atheïsme.

De naturalistische denkfout

Sholem Stein: ‘Toen ik in 2020 mijn paper “De mens is belichaamde theorie over muziek” bij professor Marlies De Munck (°1979) verdedigde, kreeg ik het goedmoedige verwijt de naturalistische denkfout te maken. Ik was maar wat blij me op dat moment op Dennett te kunnen beroepen die reeds in Darwins gevaarlijke idee (1995) gezegd had:

‘Van wat kan [in ethiek] ‘het wenselijke’ zijn afgeleid? Het meest aantrekkelijke antwoord is dit: ethiek moet op een of andere manier gebaseerd zijn op een beoordeling van de menselijke natuur.’

Dennett

Dennett vond die menselijke natuur terug in de evolutietheorie. Samen met hem verbaas ik me erover hoe zelfgenoegzaam het merendeel der filosofen nog steeds is in hun onwetendheid daaromtrent. Tijdens mijn master filosofie is Darwin slechts een keer vernoemd, bij de colleges van professor Erik Myin. Johan Braeckman (°1965) nam onlangs afscheid nam van het academische leven wegens de groeiende weerstand tegen de evolutietheorie. Gelukkig heeft Gent Griet Vandermassen (°1970) en Maarten Boudry (°1984) nog. In Antwerpen is er bij mijn weten niemand.’

Met deze woorden begon Sholem zijn introductie van Dennett.

Hoe de dame doormidden gezaagd wordt

Zoals ik al zei, Sholem Stein is een van mijn oudere doodgravers, niet zo goed te been maar wel zeer belezen. Hij laat me een YouTube filmpje zien van Daniel Dennett, een klein item over de volgens hem vier belangrijkste ideeën in de filosofie. Het programma heette Big Think.

Dennett begint zo: ‘Als je een goochelaar een dame doormidden ziet zagen en je wilt weten hoe dat kan, en iemand zegt: ‘Nou, ik zal je vertellen hoe dat kan. Ze zagen de dame niet echt doormidden. Ze laten het alleen lijken alsof ze de dame doormidden zagen.’ Jij zegt: ‘Ja, oké, geweldig. Hoe doen ze dat?’ ‘Oh, dat is niet mijn afdeling’, antwoordt die ander, ‘dat is iemand anders zijn werk. Ik heb je mijn uitleg al gegeven.’ Soms geven filosofen zulke antwoorden. Ik denk dat het hen gewoon niet kan schelen. Ze willen niet de verantwoordelijkheid nemen om uit te leggen wat er werkelijk gebeurt.’

De waarheid doet er echt toe

Dennett: ‘We worden op dit moment overspoeld door giftige memes. Een van de meest giftige[…] is het idee dat de waarheid er niet toe doet, dat waarheid relatief is, dat er niet zoiets bestaat als het vaststellen van de waarheid van iets. Jouw waarheid, mijn waarheid, we hebben allemaal recht op onze eigen waarheden. Dat is schadelijk, het is aantrekkelijk voor veel mensen, en het wordt gebruikt om mensen uit te buiten… op allerlei snode manieren. De waarheid doet er echt toe.’

De ruiters van de atheïstische apocalyps

‘Dennett was een van vier ruiters van de atheïstische Apocalyps,’ zegt Scholem. ‘Hitchens stierf veel te vroeg in 2011. Met Dawkins die zijn haatmail van gelovigen voorleest is het nog altijd heel erg lachen. Samen met Harris is hij een van de twee overlevende ruiters. Maar daar gaat het nu niet over, baas.’

‘Dat is waar Sholem’, zeg ik en in koor zeggen we ‘rust zacht Daniel.’