RIP Johan Carey (1934 – 2025)

Er werd weer wat gestorven en alles verliep naar wens dankzij mijn solide team doodgravers.

De ene deed Rob Reiner, de regisseur die door zijn eigen zoon werd doodgestoken, de man die twee romans van Stephen King (het breken van de voeten in Misery, auch!) verfilmde; de man van de cultklassieker This is spinal tap (‘deze speaker gaat tot elf!’) die ik nooit zo grappig vond; en ook de man van When Harry met Sally… (1989) met Meg Ryans fake orgasme in dat restaurant. Erg vertederend in die film, Meg, dat moet ik je nageven.

Een ander deed de uitvaart van de Franse schoonheid Françoise Brion die 92 geworden was en onder andere in L’Immortelle de hoofdrol had gespeeld, een film van erotomaan Alain Robbe-Grillet. Françoise maakt de tijd van de stoeipoezen mee en gaat een paar keer totaal gratuit uit de kleren in de film Les Bijoux de famille, dat was in 1975, te midden van het gouden decennium van de stoeipoezerij.

Een derde doodgraver verzorgde de uitvaart van Carl Carlton (iemand lachte Karl Karton!, ik zette hem op zijn plaats, ‘we zijn hier wel in Dodenstad hé jongen!’), de Amerikaanse zanger van “Everlasting Love” en het erg vrolijke nummer “She’s a Bad Mama Jama (She’s Built, She’s Stacked)”.

Zelf hield ik me bezig met de laatste groet aan John Carey (1934 – 2025) wiens boek The intellectuals and the masses (1992) ik ooit van kaft tot kaft heb gelezen, het is tot op heden van enige invloed op mijn kennis van de twintigste-eeuwse literatuur; zo’n boek net zoals dat van Mario Praz, waar je bij elke lezing nieuwe informatie uithaalt. The intellectuals and the masses is het verhaal van de modernistische schrijvers van de eerste helft van de 20ste eeuw die om de proletenmeute uit te sluiten expres zo ontoegankelijk mogelijk gingen schrijven. Ik zou te ver gaan deze schrijvers fascistoïde te noemen, maar antidemocratisch waren ze beslist.

The intellectuals and the masses

Ik heb over de dood van Carey geen Vlaamse necrologie gelezen, noch in DM, noch in DS. Bij ons hebben Ruiter en Smulders in hun boek Literatuur en moderniteit in Nederland 1840-1990 (1996) het modernisme dat Carey bekritiseert het ‘aristo-modernisme’ genoemd. Tot dat soort modernisten rekenden zij Greshoff, Du Perron, Stols, Ter Braak, Marsman, Bloem en Huizinga, en hun voorloper was Lodewijk van Deyssel.

Tijdens mijn voorlopig laatste lezing van The intellectuals vind ik deze keer het boek Instincts of the herd in peace and war (1916) van de Engelse chirurg Wilfred Trotter, een boek in de stijl van cultuurpessimisten Gustave Le Bon (1841 – 1931) en José Ortega y Gasset (1883 – 1955); en ik lees dat Vernon Lee bij Instincts protesterende marginalia maakte die in haar boek Music and its lovers (1932) verder uitgewerkt werden.

Als ik Vernon Lee vervolgens verder uitdiep, blijkt ze een generatiegenoot van persoonlijke held James Huneker te zijn en Huneker citeert haar ook in zijn Iconoclasts: a book of dramatists en in Egoists: a book of supermen. Ook Patricia De Martelaere vermeldt Lee in haar De kleur van klanken (1993) en ik verpoos zo’n 24 uur bij Vernon Lee die ook een goede vriendin van Mario Praz was, hier ten huize welbekend.

Maar wat heeft dat in godsnaam met Carey te maken?

Niets, Jahsonic, niets.

Maar dit wel: Er is op YouTube een opname van Clive James die John Carey interviewt in zijn webshow ‘Talking in the Library’, waarschijnlijk naar aanleiding van de publicatie van Carey’s What good are the arts? (2005). Tja, waartoe dienen de kunsten. Vraag dat maar eens aan George Steiner die ons vijf jaar geleden verliet. Die verwoordde het ooit zo: ‘We weten niet of de studie van de geesteswetenschappen, van het edelste dat ooit is gezegd en gedacht, veel kan bijdragen aan de menselijkheid. We weten het niet; en er schuilt zeker iets vreselijks in onze twijfel of de studie van en het plezier dat een man vindt in Shakespeare hem minder geschikt maken om een concentratiekamp in te richten.’

Die woorden zullen u zeker bekend geweest zijn, John, maar voor nu, rust zacht.

RIP Martin Parr (1952 – 2025)

Ook de Britse fotograaf Martin Parr is voor altijd weg. Ik heb ooit enkele uren gespendeerd aan het volledig doorbladeren van zijn boek der fotoboeken: The Photobook: A History (drie volumes, 2004, 2011, 2019) die ze in de collectie van onze academie hebben.

Wrinkled hand and wrinkled apple from The Moon Considered as a Planet, a World, and a Satellite (1871) uit ‘The Photobook: A History’, de driedelige reeks over fotoboeken.

Mijn vroegste herinnering aan Parr is een zijner foto’s, opgeblazen over een hele muur in de zaak van Celeste Verhoeven in de Hoogstraat. Een foto van een ijsjeszaak als ik mij goed herinner. Zeker iets met ijsjes.

Parr was een antropologisch fotograaf, of een documentair fotograaf zoals u wil, met veel aandacht voor de werkende klasse en hun gewonigheden.

Rust zacht Martin.

RIP Steve Cropper (1941 – 2025)

“(Sittin’ On) The Dock of the Bay” (1968)

We namen afscheid van songschrijver en gitarist Steve Cropper die met Booker T. & the M.G.’s furore maakte, vaak tot middernacht wachtte, naar eigen zeggen maar beter hout kon vasthouden, en aan de kaaien van de dokken ging zitten om te kijken hoe de getijden in en uit rolden.

Steve was zo wit als een witte keukenhanddoek, ik vind dat u dat moet weten, zijn band was gemengd van kleur.

Rust zacht Steve.


RIP Tom Stoppard (1937 – 2025)

Tom Stoppard was een Engels toneelschrijver misschien vooral bekend van het enigmatische stuk Rosencrantz and Guildenstern Are Dead (1966), dertig jaar later door de man zelf verfilmd met Tim Roth en Gary Oldman in de hoofdrollen. Dat maakt hem ook een filmschrijver.

‘Game of questions’ uit de film van Stoppard over de twee bijfiguren uit Hamlet

In die hoedanigheid was hij een van de drie scriptschrijvers van Brazil (1985) van Terry Gilliam, een film die ik onlangs nog eens vol bewondering helemaal uitkeek, en waarvan ik alleen de droomscènes stom vond. Toen de film uitkwam hebben mijn gezelschap en ik de bioscoopzaal tijdens die film verlaten, wij vonden het toen nonsens. Lag dat aan die droomscènes?

Buttle ofTuttle? Uit Brazil (1985)

Ik heb Stoppard een plaats gegeven in de buurt van Peter Brook en Dennis Potter. Van die plek naar Shakespeare? Dat zou te voet onder de tien minuten moeten kunnen.

Rust zacht Tom.

RIP Amanda Feilding (1943 – 2025)

Amanda Feilding liet ooit een gaatje in haar schedel boren om permanent verlicht te zijn, verlicht in de transcendente zin van het woord. In 1970 verblijdde ze de wereld met een twaalf minuten durende documentaire over die operatie, met boren en alles; afgewisseld met beeldmateriaal van haar lievelingsduif.

“Heartbeat in the Brain” (1970)

Dat schedelgaatjesboren was echt een ding, lange tijd schaafde men gewoon tot er een gat was. Men raadde het aan voor van alles nog wat voor, een beetje zoals aderlaten, dat ook millennia lang een beproefde remedie was voor allerlei aandoeningen.

Een van haar kompanen, schreef over zijn operatie, over zijn schedelboring met een tandartsboor een boek in 1975, Bore hole, en daar lezen we:

‘Na enige tijd klonk er een onheilspellend geluid en het geluid van borrelen. Ik trok de boor eruit en het borrelen ging door. Het klonk alsof er luchtbellen onder de schedel liepen terwijl ze eruit werden gedrukt. Ik keek naar de boor en er zat een stukje bot in. Eindelijk!’

‘… Toen ik de boor terugtrok, stroomde er een grote hoeveelheid bloed uit. In de spiegel zag ik het bloed in het gat op en neer gaan met de hartslag van de hersenen. Ik was opgetogen. Ik had mijn angst overwonnen en nu had ik ook mijn twijfel overwonnen.’

Rust zacht Amanda, ik heb je naast Timothy Leary gelegd.

RIP Jimmy Cliff (1944 – 2025)

“Many Rivers to Cross” (1969)

Jimmy Cliff was een Jamaicaans zanger bekend voor nummers als “Many Rivers to Cross” (1969) en “You Can Get It If You Really Want” (1970), liedjes die in de film The Harder They Come (1972) voorkwamen.

Mijn gedachten dwalen af naar de rivieren die Cliff zonder succes probeerde over te steken, hoe hij dwaalde en verloren liep op weg naar de witte kliffen van Dover. De kliffen uit zijn naam.

Maar, zowaar als de zon schijnt, hij zou het deel krijgen dat hem toekwam. Hoe sneller ze stijgen, hoe sneller ze vallen!, behalve hij.

Hij zou krijgen wat hij wilde omdát hij het wilde. De wens is immers de vader van de gedachte. Proberen, proberen, proberen. Slagen zou hij. ‘Word bokser, meer kans op slagen!’ Rome is ook niet in één dag gebouwd, en ja, je hebt tegenstand ondervonden. Tot nu. Tot hier. Het einde.

Rust zacht Jimmy.

RIP Udo Kier (1944 – 2025)

Udo Kier was een Duitse acteur gekend voor zijn karakterrollen, dat wil zeggen dat hij voornamelijk slechteriken, zonderlingen of buitenstaanders speelde. Het spreekt voor zich dat ik daar een bijzondere sympathie voor heb.

Udo is in popcultuurland vooral bekend voor zijn uitspraak in de film Flesh for Frankenstein (1973): ‘Om de dood te kennen Otto, moet je het leven in de galblaas neuken’. Otto is de assistent van dokter Frankenstein, die zoals u weet, in de originele roman uit 1818 met behulp van elektriciteit diverse stukken van stoffelijke overschotten uit slachthuizen, knekelhuizen en dissectiezalen — sommige menselijk, ander dan weer dierlijk — met behulp van elektrische vonken weer tot leven wenst te wekken.

Flesh for Frankenstein

Zelf heb ik van de gelegenheid gebruik gemaakt om een van mijn favoriete nobrowscènes opnieuw te bekijken uit de film Docteur Jekyll et les femmes (1981) van de Poolse regisseur Walerian Borowczyk, de scène rond minuut 14 waarin Udo Kier in de rol van Jekyll tijdens een feestmaal zegt:

‘Volgens Kant zijn we vrije en onafhankelijke actoren, unieke verschijnselen. In zijn systeem zijn ruimte en tijd transcendentale begrippen …

Een disgenoot antwoordt:

‘Momenteel leven we in een tijdperk van verlichting. Dat betekent dat we wetenschap niet als apriorisch of aprioristisch beschouwen.’

Docteur Jekyll et les femmes 

Het hele gesprek dat daarop volgt is — hoewel nonsens — mooi en geloofwaardig geschreven; en als ik de credits mag geloven, vloeide het uit de pen van Borowczyk zelf. Het gesprek wordt gemonteerd op flarden van spartelende vrouwen die met messteken om het leven gebracht worden.

Als Frankenstein een herinterpretatie is van een 19de-eeuwse bespiegeling over het tot leven wekken van dode materie, dan is Docteur Jekyll et les femmes een variatie op Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde (1886), het verhaal van een medisch experiment waarin een arts door een chemisch drankje alternerend opgesplitst wordt in zijn goede en kwade zelf. Ik kan me zo het plezier voorstellen dat Kier bij het voorbereiden van zijn rol moet gehad hebben. Trouwens, de soundtrack van deze ‘pulpfilm’ is van elektroakoestische held Bernard Parmegiani.

Je hebt je kunnen verdiepen in Frankenstein en in Jekyll en Hyde en in talloze andere verhaallijnen. Je speelde in tweehonderdtwintig films. Tijd om te rusten Udo.

RIP Ornella Vanoni (1934 – 2025)

“Mi sono innamorata di te”

We zijn hier samengekomen om afscheid te nemen van Ornella Vanoni.

Zo begon ik deze ochtend mijn grafrede. Daarna, ik moet het toegeven, las ik een tekst voor die een van mijn doodgravers voor mij geschreven had, ik geloof dat Leonardo het meeste werk geleverd had. Zelf kan ik het nog amper, er zijn de laatste maanden teveel klachten gekomen dat ik me niet aan het ‘onderwerp’ kan houden. Dat ik begin af te dwalen, dat ik zijpaden bewandel, dat ik over totaal andere personen begin, telkens gebruik makend van een kleine zijwaartse link. Zoals nu ook weer, mochten ze me mijn zin hebben laten doen, ik op dit moment alleen maar denken aan de woorden van het lied “Mi sono innamorato di te” (1962, Ik ben verliefd op je geworden):

Ik ben verliefd op je geworden
Omdat ik niets te doen had

Overdag wilde ik iemand ontmoeten
‘s Nachts wilde ik iets om over te dromen

Ik ben verliefd op je geworden
Omdat ik niet meer alleen kon zijn

Overdag wilde ik over mijn dromen praten
‘s Nachts wilde ik over liefde praten

En nu ik duizend dingen te doen heb
Voel ik mijn dromen vervagen

Maar ik kan niet meer denken
Aan iets anders behalve aan jou

Ik ben verliefd op je geworden
En nu weet ik zelf ook niet meer wat ik moet doen
Overdag heb ik spijt dat ik je ontmoet heb
‘S nachts kom ik je zoeken.

En terwijl die woorden in mijn hoofd spoken — Ornella Vanoni zong er ooit een versie van — maar het lied is eigenlijk van Luigi Tenco, lees ik braaf de woorden af die voor mij op papier staan.

Vergeef me. Rust zacht Ornella.

RIP Lô Borges (1952 – 2025)

“Tudo Que Você Podia Ser”, met de foto zoals die te zien op de plaat waar dat nummer op staat: Clube da esquina (1972)

Er werd weer wat gestorven in de wereld, heel veel gewone stervelingen uiteraard, die alleen in besloten kring gevierd worden, niks mis mee, maar ook grote namen, namen die de wereld in meer of minderde mate beroeren. Er was een Amerikaanse vicepresident die van oorlogsmisdaden beschuldigd werd (worden ze daar niet allemaal van beschuldigd, nietwaar?, de VS is toch een schurkenstaat, nietwaar?); er was een filmmaker die een pseudodocumentaire gemaakt had in de jaren zestig over een gefingeerde kernrakettenaanval op het Verenigd Koninkrijk; er was een componist van psychedelische muziek; er was een moleculair bioloog die baanbrekend DNA-onderzoek had verricht maar ook in opspraak was gekomen over vermeende ethnische intelligentieverschillen; er was een actrice die ooit met een zekere Alice gespeeld had die op haar gebruikelijke adres niet meer te vinden bleek; een Nieuw-Zeelandse filmmaker die de beste film van dat werelddeel op zijn naam had staan; en er was de reggae-zanger die het over iemands rode oogjes had, waarschijnlijk die kleur geblowd.

We hebben ze hier allemaal begraven maar ik heb er niet altijd over bericht. Maar dít stoffelijk overschot dat bij ons arriveerde, een 73-jarige dode die zijn achternaam deelt met een van mijn favoriete schrijvers, verdient wat aandacht.

Lô Borges was een Braziliaanse singer-songwriter en gitarist gekend voor songs als “Tudo que você podia ser” (1971, Nederlands: Alles wat je zou kunnen zijn).

De versie van Quarteto em Cy

Hij is co-auteur van die song, uitgevoerd door Milton Nascimento op hun gezamenlijke cultproject Clube da esquina (1972). Quarteto em Cy deed er ook een versie van.

Ter voorbereiding van mijn grafrede luister ik nu naar zijn gelijknamige debuutsoloplaat, die met de foto van de afgetrapte sneakers. Nooit van gehoord. Nooit gehoord. Uitstekende plaat, beetje Kevin Ayers vibe zoals in Joy of a toy.

Lô Borges (1972) van Lô Borges

Mocht u morgen na de uitvaart nog wat willen rondstruinen in Dodenstad, Braziliaanse muzikanten en componisten hebben hier hun eigen ereperk: de laatste jaren kwamen daar de stoffelijke overschotten van Hermeto Pascoal, Sérgio Mendes, João Donato, Astrud Gilberto, Rita Lee, Marcel Zanini, Gal Costa en Elza Soares bij.

Rust zacht Lô.