In Duitsland stierf de kunsthistoricus Hans Belting, of zoals men dat in het Duits zo mooi zegt: Kunstwissenschaftler, kunstwetenschapper dus. Wij zeggen kunsthistoricus of kunstcriticus, maar bij dat laatste denken wij eerder aan iemand die hedendaagse kunstwerken beoordeelt.
Vruchtzakdetail van De tuin der lusten van Bosch
Belting schreef in 2002 Hieronymus Bosch: Garten der Lüste een boekje helemaal gewijd aan het meest fantastische schilderijen aller tijden: De tuin der lusten van Bosch.
Belting kwam op mijn radar toen ik Sferen van Sloterdijk las in 2009. Dat boek toont op de cover het detail uit De tuin der lusten waar een man en een vrouw in een amniotische zak aan elkaar zitten te frunniken. Helaas scheen de vertaler van Belting niet te weten dat het om een vruchtzak ging en daarom had ik het in mijn boek De geschiedenis van de erotiek (2011) nog over een luchtbel in plaats van een vruchtzak.
Voor de rest van mijn beschrijving baseerde ik me wel op Belting en ik had het over ‘de barsten in de bel, de minuscule scheurtjes die onvermijdelijk elke bel van verliefdheid uiteindelijk doen openspatten, zodat de bewoners van de bel bedekt worden met een sluier van liefdesverdriet.’
Ik leerde het werk van Paul Johnson in 2008 kennen nadat ik Umberto Eco’s On Ugliness (Over het lelijke) gelezen had. Daarin citeert Eco Sartre die zo genoot van de slechte adem van zijn leerkracht op de lagere school. Dat fascineerde me en ik besloot dieper te graven.
Sartre vertelde dit in zijn autobiografie De woorden (1964):
“Ik had twee redenen om mijn leraar [Barrault] te respecteren: hij had mijn welzijn op het oog, en hij had een sterke adem. Volwassenen horen lelijk, gerimpeld en onaangenaam te zijn. Toen ze me in hun armen namen, vond ik het niet erg om een lichte afkeer te moeten overwinnen. Dit was het bewijs dat deugdzaamheid niet gemakkelijk was. Er waren eenvoudige, kleine geneugten: rennen, springen, taartjes eten en de zachte zoetgeurende huid van mijn moeder kussen. Maar ik hechtte meer belang aan het gemengde, boekenwurmerige plezier dat ik beleefde aan het gezelschap van mannen van middelbare leeftijd. De afkeer die zij mij inboezemden, maakte deel uit van hun prestige; ik verwarde afkeer met ernst. Als de heer Barrault zich over mij heen boog, maakte zijn adem mij buitengewoon ongemakkelijk. IJverig ademde ik de afstotelijke geur van zijn deugden in.”
Les mots (1963) van Sartre, mijn vertaling
Nu heb ik u nog niet verteld hoe ik het werk van Paul Johnson leerde kennen maar toen ik in 2008 googelde op “Sartre” en “bad breath” kwam ik bij een recensie van het boek Intellectuals van Johnson, geschreven door ene Wendy Doniger en daarin schreef zij:
“…Bertrand Russell had zo’n slechte adem dat Lady Ottoline Morrell een tijdje weigerde met hem te slapen. Sartre was “walgelijk vuil”, en Connolly, liet toiletresten achter in de bodem van de staande klok van zijn gastheer.”
Wendy Doniger over Intellectuals
Zo leerde ik dus het werk van Johnson kennen. Via mijn fascinatie voor vieze luchtjes en slechte adem.
Paul Johnson. Geboren in Manchester. Journalist. Historicus met boeken die goed verkochten. Speechschrijver. Ooit links maar later conservatief.
Hij schreef A History of Christianity (1976) Modern Times: A History of the World from the 1920s to the 1980s (1983), A History of the American People (1997), het hierboven vermelde Intellectuals (1988) en nog meer dan vijftig andere boeken.
In de Verenigde Staten overleed schrijver Russell Banks, bekend van The Sweet Hereafter (1991, ‘het zoete hiernamaals’), verfilmd door Atom Egoyan in 1997.
Banks was een politiek schrijver: zijn kritiek op globalisering en racisme doet denken aan Édouard Louis in Frankrijk.
En het verhaal van The Sweet Hereafter doet dan weer denken aan Simenons De medeplichtigen waar een bus met veertig kinderen omkomt. In beide gevallen, de schoolbus als rattenvanger van Hamelen.
Fay Weldon was een Brits auteur vooral bekend om haar boek The Life and Loves of a She-Devil (1983). Bij ons werd dat vertaald als Liefde en levens van een duivelin en er kwam ook een film met Meryl Streep en Roseanne Barr in de hoofdrollen.
She-Devil (1989)
‘She-devil’
Via dat woord ‘she-devil’ leerde ik Weldon kennen, toen ik het tegenkwam in het werk van de Gentse schrijver Pierre Louÿs. Het soort duivelinnen dat ik toen in gedachten had waren slechte vrouwen, succubi en heksen.
Maar de duivelin waar Weldon het over heeft is een heel ander type en dat type heeft de feministische literatuur van de laat twintigste eeuw enigszins beheerst.
De hoofdpersonages van Weldons romans zijn vaak dikke en lelijke vrouwen die verwikkeld zijn in de oorlog der seksen. Die eeuwige strijd tussen man en vrouw. Meteen ook de enige oorlog, zoals u weet, waarin elke partij regelmatig in het bed van de vijand belandt.
Afvallige feministe
Voorts blijkt Weldon een ‘afvallige feministe’ in de stijl van Germaine Greer.
Zo lees ik in De Morgen, naar aanleiding van de vertaling van Dagboek van een stiefmoeder (2009) haar terechte twijfels bij de nieuwe samgengestelde-gezinnen-moraal:
‘Ik wil tonen wat er kan mislopen wanneer je stukken van gezinnen aaneenlijmt. De bloedbanden, psychologische banden en de pikorde in een gezin blijken vaak sterker dan men zou willen. Het gaat me vooral om de kinderen. Mensen denken dat het allemaal erg goed werkt. Ze trouwen, scheiden, hertrouwen en rijgen relaties aaneen en dat is allemaal super, maar de kinderen, die worden op vreselijke manier heen en weer geslingerd. Ik vind dat afschuwelijk … Ik wil erop wijzen wat voor vernielende impact telkens wisselende gezinsstructuren kunnen hebben. Scheiden en hertrouwen en de kinderen daarin meesleuren gebeurt in een waas van verliefdheid. Maar die gaat over en daar sta je dan met je nieuw samengestelde gezin. Misschien, heel misschien was een affaire minder ingrijpend geweest.’
Fay Weldon
En in haar boek Dood van een duivelin (2017) is ze niet mals voor transvrouwen:
‘De man heeft nu de controle over het beste wapen dat altijd was voorbehouden aan de vrouw: het lichaam dat hij benijdde, de stemmingen en fijngevoeligheid. Hij kan haar worden, haar opzuigen, haar in zich opnemen.’
Fay Weldon
Geert Van der Speeten liet nog optekenen dat Weldon in het ‘feministische kamp […] niet graag gezien [was]. Met shockerend bedoelde uitlatingen dat verkrachting eigenlijk niet het ergste is wat een vrouw kan overkomen, of dat vrouwen mannen kleineren zoals mannen vroeger vrouwen kleineerden, werd ze als een verraadster aanzien.’
Gewaagd ja, dat over verkrachtingen. Alleen een vrouw kan zich zo’n uitspraken veroorloven.
Alan Rankine was een mindere maar daarom niet minder geliefde muziekgod die toegang verschaft tot een universum dat – hoewel klein – mij vrij dierbaar is. Een lievelingsuniversumpje als het ware.
“Rumours of War” (1986)
In 1986 bracht Rankine “Rumours of War” uit op het Belgisch label Les Disques du Crépuscule.
Dat lied werd gedraaid in de Belgische clubscene die later zou uitgroeien tot de saaie en voorspelbare New Beat. Maar net vóór dat genre was uitgevonden, had België voor een korte periode de meest avontuurlijke deejays ter wereld en een publiek dat dat lustte. En dat publiek danste onder andere op “Rumours of War”.
Rankine sprak over ‘geruchten over een oorlog’ en er waren toen wel wat gewapende conflicten overal ter wereld maar niet in het Westen waar de muur en het gordijn dat Europa in twee deelde nog rechtstond en waar de enige oorlog de Koude Oorlog was.
Fred White speelde drums by de Amerikaanse band Earth, Wind & Fire die u misschien kent van “Evil” (1973), “Brazilian Rhyme” (1977), “September” (1978) and “Let’s Groove” (1981).
“Brazilian Rhyme” (1977)
Nu ik erover nadenk, opvallend veel hoezen van EWF hadden esoterische thema’s.
“September” (1978)
Die esoterische neiging hoeft niet te verbazen als men nadenkt over de titel van de band: “earth, wind and fire’, ‘aarde, wind, en vuur’; alleen water ontbreekt om er de klassieke elementen van te maken.
“Let’s Groove” (1981)
Over hoezen gesproken, een aantal ervan werden geïllustreerd door de Japanse illustrator Shusei Nagaoka.
Anita Pointer was een Amerikaans singer-songwriter bekend voor haar werk met de Pointer Sisters, een groep die zij mee oprichtte.
In 2020 stierf haar zus Bonnie en toen vestigde ik de aandacht op de singel “Yes We Can Can” en op het feit dat de dames het achtergrondkoor vormden van “God Make Me Funky” van Herbie Hancock.
Vandaag, misschien omdat ik nu in het Nederlands schrijf, word ik herinnerd aan de soundtrack van mijn jeugd in dat miserabele Sint-Niklaas en dan belanden mijn gedachten bij “Fire” (1977), “Slow Hand” (1981), and “I’m So Excited” (1982).
“Fire”
“Fire” is een compositie van Bruce Springsteen die het niet zo nauw neemt met de nieuwe seksuele moraal vermits een vrouw vertelt hoe ze ‘gewoon nee’ zegt maar dat hij weet ‘dat zij liegt’ want eens zij kussen spat het vuur ervan af. Haar lichaam liegt niet, u weet hoe dat gaat.
“Slow Hand”
En in “Slow Hand” zoekt de vrouw in kwestie een man met een ‘traag hand’, iemand die de kunst van het voorspel begrijpt. Ze is niet geïnteresseerd in een man die ‘komt en gaat in een verhitte roes’. Ik begrijp dat.
Maar in “So Excited” kan ze haar opwinding niet verbergen want die straalt zij uit. Hoewel ze ook hier enige trage bewegingen vraagt, stuurt ze toch aan op een snel controleverlies. Dat kan óók lekker zijn op tijd en stond, ook daar hebben wij begrip voor.
Anita Pointer was de voorlaatste Pointerzuster. Alleen Ruth Pointer leeft nog nu. Dat zal vast wel eenzaam voor haar zijn.
Joseph Ratzinger was een Duits priester die het tot paus schopte, een positie die hij innam – bekleedde zo men wil – tussen 2005 en 2013. Hij was de 307de paus, of zoiets, het is moeilijk te tel bij te houden.
Een opgebaarde Ratzinger.
Hij was de eerste paus die een tekst schreef over het seksueel misbruik door priesters. Dat misbruik betreft dan het misbruik van knapen, het priesterschap is immers al langere tijd een schuiloord en vrijhaven voor homoseksuele mannen (waarmee ik niet wil gezegd hebben dat alle homoseksuele mannen pedofielen noch kinderverkrachters zijn) en we weten allemaal dat de vrouwen de weg naar het priesterambt ontzegd wordt.
“De kerk en het schandaal van seksueel misbruik”
Paus Benedictus de Zestiende, zo ging Ratzinger immers door het leven vanaf 2005, schreef dus de tekst “De kerk en het schandaal van seksueel misbruik” een paar jaar geleden, in 2019, toen hij al een aantal jaren geen paus meer was want hij was afgetreden omdat hij moe was.
De aanleiding van zijn essay is een pedofiliezaak in de Verenigde Staten waarbij een priester verplicht wordt uit te treden.
Opmerkelijk aan de tekst van Ratzinger is dat hij niet beging met in eigen boezem te kijken. Nee, hij begint met de vinger te wijzen naar de seksuele revolutie. Dat is het klimaat, zegt hij, waarin de wandaden der priesters hebben kunnen ontstaan en gedijen en hij verwijst naar cursussen seksuele voorlichting, naar de Seks-atlas en de Helga-films van Duitse politica Käte Strobel zonder die bij naam te noemen. Hij heeft het over de rijen kijklustigen die hij heeft zien aanschuiven op een Goede Vrijdag van het jaar 1970 in zijn geboorte-Beieren.
Ook de Braziliaanse voetbalspeler Pelé stierf, zo vlak voor het jaareinde.
Normaal gezien geef ik geen aandacht aan voetbal, maar Pelé was een groot voetballer en langs grootsheid en grandeur kunnen wij niet zomaar heen wandelen.
Sport interesseert me maar in drie opzichten: 1) alles wat met doping te maken heeft, 2) alles wat met gender te maken heeft en 3) de politiek van sport.
Neemt niet weg:
Rust zacht Pelé.
PS. Ik was trouwens het jongetje dat op school bij het samenstellen der voetbalploegen altijd als laatste gekozen werd. Samen met mijn vriend Didier. Die was zwart en gay.
Ook van Brits modeontwerper Vivienne Westwood was werk op de Bodypoliticx tentoonstelling te zien waar ik mijn vorig overlijdenbericht naar verwees.
Jordan at SEX
Vivienne Westwood werd bekend tijdens de hoogdagen van de punk en new wave mode, twee undergroundstromingen die zij met haar kleding mee naar de oppervlakte stuwde.
Vivienne at SEX
In 1974 startte ze een modewinkeltje in Londen dat SEX heette en waar ze met haar zaken- en levenspartner Malcolm McLaren, later de manager van Sex Pistols, punkkledij verkocht. Gedaan met de gezonde man-vrouw missionaris-seks van de rock en roll, schenen zij te zeggen met hun van veiligheidsspelden voorziene confectie die elementen uit de kink- en bondagewereld incorporeerde.
Wie van dat soort mode houdt, kan terecht bij de films Liquid Sky en Cafe Flesh, allebei uit 1982.
